Miloš Obradović
četvrtak, 06. decembar
December 6, 2012
Od obaveštajca do predsednika izbegličke vlade, kroz dva veka i dva svetska rata, delo jednog od najuglednijih srpskih intelektualaca još nije sasvim istraženo
Na tribini Srpskog liberalnog saveta Sećanja na akademika Slobodana Jovanovića, naučnici i istraživači lika i dela S. Jovanovića otkrili su neke zanimljive prizore iz njegovog života, njegove mane, vrline i zablude.
Istoričar Nebojša Popović, iz Instituta za savremenu istoriju, otkriva da je devedesetih godina 19. veka Jovanović, posle službovanja u sudu, prešao u Ministarstvo inostranih dela, gde se faktički bavio obaveštajnim radom.
Bio je šef prosvetnog odeljenja koje su zvali propagandno odeljenje i tu se bavi obaveštajnim radom. Posećivali su ga učitelji i sveštenici sa srpskih neoslobođenih teritorija, Stare Srbije i Makedonije, ali je i on išao u obilaske i prikupljao informacije. Te informacije prosleđivane su prosvetnom odboru, koji su sačinjavali najučeniji ljudi u Srbiji tog vremena, i na osnovu tih informacija su se donosile političke odluke. Bio je pristalica evropske konzervativne ideologije kojoj su pripadali Bizmark, Dizraeli i Napoleon Treći. Na primer, prihvatao je opšte pravo glasa kao tekovinu ali ne sa oduševljenjem, jer je verovao da se moć političkog rasuđivanja može odnegovati samo u gornjim društvenim slojevima, priča Popović.
Sa samo 28 godina, 1897. godine Jovanović postaje porfesor na Pravnom fakultetu u Beogradu i, zahvaljujući naučnom radu, književnim prilozima i pravnim tekstovima, stiče veliki ugled u društvu iako se klonio učešća u javnom životu. Do Prvog svetskog rata postao je dekan fakulteta, zatim dopisni, pa i redovni član Srpske akademije nauka i na kraju i rektor Beogradskog univerziteta.
Sav njegov ugled potekao je od naučnog stvarlaštva, jer nije bio u javnosti. Ipak, pažnju javnosti zaokuplja njegov tekst Političke stranke u kome daje kritički pogled na političke stranke kao društva za eksploatisanje vlasti i mašine kojima ne trebaju ljudi od integriteta.
Političke stranke i demagogija
Lidere političkih stranaka smatra više govornicima nego državnicima. Tada je simbol lidera političke stranke bio Nikola Pašić, predsednik Radikalne stranke koja je morala na ovo da reaguje. Jovanovićev kolega, pravnik i glavni ideolog Radikalne stranke, Lazar Marković je napisao kritiku ovog Jovanovićevog dela, ali je na kraju napisao i - da nije sasvim netačna.
Oslobodilački ratovi od 1912. do 1918. godine vraćaju Jovanovića poslovima pre naučne karijere, jer je postavljen za šefa ratnog pres biroa pri vrhovnoj komandi sa zadatkom da obaveštava domaću i stranu štampu o dešavanjima na frontu. Na ovom poslu svakodnevno je bio u kontaktu sa šefom obaveštajnog odseka Dragutinom Dimitrijevićem Apisom, a ti kontakti išli su i dalje od službenih. Tokom Solunskog procesa, kada je sudskim procesom faktički određivan krivac za slom srpske vojske u Prvom svetskom ratu između Nikole Pašića, regenta Aleksandra i Dragutina Dimitrijevića Apisa - koji je završen osudom i strenjanjem Apisa i Crnorukaca - jedan od optuženih je trebalo da bude i Jovanović, ali Pašić se tada nije usudio da krene na njega. Procena Pašića je bila da bi Slobodan Jovanović bio preveliki zalogaj u klimavom sudskom procesu koji su vodile nejake vojne sudije. Prebacili su ga ponovo u Ministarstvo inostranih dela 1917. godine gde se bavio međunarodnim pravom do kraja rata. Nakon rata bio je član delegacije na Versajskoj mirovnoj konferenciji, opisuje Popović.
Posle još jednog razlaza sa radikalima oko Vidovdanskog ustava i jedne od retkih njegovih polemika u javnosti, vraća se naučnoj karijeri, a 1928. godine postaje predsednik Srpske kraljevske akademije.
Između Srbije i Jugoslavije
Slobodan Jovanović pravnik, književni kritičar, istoričar sa darom za ironiju predstavljao je istaknutu ličnost srpske kritičke inteligencije i smatrao je da opasnost u zemlji sa nerazvijenim demokratskim vrednostima predstavlja demagogija, a Radikalna stranka bila je reprezent te demagogije. Ovako koncizno opisuje Jovanovića Milo Lompar, profesor na Filološkom fakultetu u Beogradu. On ističe i kontradiktornost koja je karakterisala skoro svu srpsku inteligenciju te generacije, a to je prihvatanje jugoslovenske ideje uz istovremeno zastupanje srpskih ciljeva.
Jovanović je prihvatio jugoslovensku političku kompoziciju kao najbolje rešenje za komplikovanu situaciju. On je bio izraziti zagovornik jugoslovenskog rešenja i do kraja života je to ostao. Ono što je zanimljivo je da je na njegovu ličnost kasnije pala senka srpskog šovinizma. On je pokretač Srpskog književnog glasnika koji je bio otvoren prema svim modernim piscima. Bio je prvi predsednik Srpskog kulturnog kluba od 1936. do 1939. godine kada srpska kritička inteligencija oseća da događanja dovode u pitanje srpsku tradiciju i interese. Ipak, oni imaju dva cilja, srpski interes i interese Jugoslavije. Preuređenje države i stvaranje Banovine Hrvatske Srpski kulturni kub dočekao je sa revoltom i to pre svega zbog načina kombinacije pravnih načela kako je to odgovaralo Hrvatskoj“, objašnjava Lompar.
Posle ustanka 27. marta 1941. godine Jovanović postaje potpredsednik Vlade a nedugo zatim i predsednik do 1945. godine. Prema Lomparovim rečima, postoji anegdota kada je Jovanović rekao da je njegova vlada najgora u istoriji Srbije.
Posle Drugog svetskog rata Jovanović je u SFRJ osuđen, ali je živeo u Engleskoj još 13 godina. Na kraju je razočaran odnosom Engleske prema Kraljevini Jugoslaviji izjavio da su Englezi za nas bili fatalniji od Nemačke.
Vladimir Jovanović, otac Slobodana Jovanovića igrao je važnu ulogu u formiranju stavova svoga sina, smatra Miša Đurković iz Instituta za evropske studije. Vladimir Jovanović je bio pisac, anglofil i imao je kontakte sa nekim od najznačajnijih evropskih intelektualaca druge polovine 19. veka i otuda je možda i kasnije naklonost Sobodana Jovanovića prema Engleskoj što je uticalo da se 1941. godine Srbija veže za Veliku Britaniju.
Jovanović se trudio da ne bude prisutan u javnosti, ali njegovo mišljenje je traženo i bio je neformalni savetnik mnogih naših vladara, bez obzira na sukobe sa njima. Takođe, bio je veoma obavešten o svemu šta se dešavalo, čak dotle da su ga smatrali tračarom. Nije bio član nijedne stranke, ali bio je blizak tadašnjoj Demokratskoj stranci zbog elitističkog odnosa prema politici. Suprotstavlja se politici Milana Stojadinovića i kneza namesnika i približava se građanskoj opozicionoj Demokratskoj stranci 1937. godine. Ono što je posebno zanimljivo je da se pojavljuju argumenti da je Jovanović učestvovao u organizovanju 27. marta. Mnogi koji misle da je 27. mart bio velika tragedija za Srbiju dodeljuju Jovanoviću važnu ulogu u organizaciji 27. marta i kažu da je bio blisko povezan sa braćom Knežević. Smatra se da se još od 1937. godine radilo na pripremanju 27. marta. Sam Slobodan Jovanović to nikada nije komentarisao.
Kraj tribine protekao je u polemici Popovića i Lompara o odnosu Jovanovića prema Jugoslovenskom rešenju: Dok Popović iznosi da je takvo rešenje posle Prvog svetskog rata, Jovanović prihvatio kao datost, mada se prethodno nije za to zalagao, Lompar smatra da se Jovanović nikada nije javno protivio jugoslovenskom rešenju a bio je u okruženju pristalica te politike (Srpski književni glasnik).
http://www.balkanmagazin.net/istorija/cid170-53113/javna-licnost-slobodana-jovanovica
*****
If you would like to get in touch with me, Aleksandra, please feel free to contact me at ravnagora@hotmail.com
*****
No comments:
Post a Comment